Doğal Taşlar denilince akla sadece süs taşları gelse de bu kavram aslında çok geniş kapsamlı. Mineraller, kayaçlar, yüzlerce yılda oluşan kristaller, binlerce yılda fosilleşerek oluşan organik taşlar ve çok daha fazlası…

Doğal Taş Nedir? Doğal Taşlar Nasıl Oluşur?

Yerküremizin yaklaşık 4,6 milyar yaşında olduğu düşünülüyor. Jeoloji bilimi ise bize bu zaman dilimi ile ilgili çok değerli bilgiler sunuyor. İnsanoğlu yer kabuğunun henüz birkaç kilometre aşağısına inebiliyor. Dünyamızın önceki zamanlarına ait bilgileri ise bize kayaç ve mineraller vermektedir.

Asıl konumuz doğal taşlar (süs taşları, değerli taşlar, kıymetli taşlar) olarak adlandırdığımız taş grubu olsa da kabaca kayaç ve mineral türlerine şöyle bir göz atalım;

Kayaç ve Mineral Nedir?

Mineraller doğal olarak oluşan, belirli bir kimyasal bileşime ve atomik düzene sahip olan ancak organik olmayan katılardır. Kayaçlar ise bir yada birden fazla mineralin doğal ortamda bir araya gelmesiyle oluşur. Bazı kayaçlar tek mineralden oluşur. Örnek vermek gerekirse saf kalsit ve saf kuvars tek mineralden oluşan kayaçlardır. Ancak tek mineralden oluşan kayaçların sayılar oldukça azdır. Büyük çoğunluğu birkaç mineralin bir araya gelmesi ile oluşur. Örneğin Granit taşı içerisinde 3 mineral bulunur. bunlar Kuvars, Feldspat ve Mika’dır.

Kayaçlar farklı boyut, biçim ve türde bulunabilir. Her kayaç sert ve dirençli olmayabilir. Henüz sıkılaşmamış kum ve yaş kil de kayaçlar grubuna girer. Bir kayaç içerisindeki minerallerin boyutları milimetreden birkaç metre büyüklüğe kadar değişiklik gösterir.

Kayaçlar Nasıl Oluşur?

Jeolojik süreç bir döngü içerisinde değişmeden sürekli devam eder. Yerkürenin içerisindeki ve yüzeyindeki kimyasal elementler, mineraller ve kayaçla zaman içerisinde tekrar tekrar dağılır. Bu süreç milyonlarca yıldır devam ediyor. Volkanik faaliyetler, magmatik yükseltiler, ergime, ayrışma, başkalaşım kayaçları, aşınma (akarsu, rüzgar gibi) gibi sebeplerle kayaçlar oluşur.

1- Ayrışma ve Aşınma

Ayrışmanın temelinde su vardır. Suyun katkısı ile gerçekleşen kimyasal bir tepkimedir ayrışma. Ayrıca Kayaçlar yağmur, sıcaklık değişimleri, donma-çözülme, rüzgar, buz gibi etkenler sonucunda parçalanır.

Rüzgarla aşınma: Çökel yüklü rüzgarların uzun süre etkisi kayacın yavaşta olsa aşınmasına ve ayrışmasına sebep olur.

Sıcaklık değişimleri: Sıcaklığın yüksek derecelerde değişmesi (çöl ortamı gibi) kayacın genleşmesi ve büzüşmesi sonucu kayaçlar parçalanır.

Kimyasal ayrışma: Asitli yağmur suları aşınmaya sebep olur. Çok az mineral bu tür yağmur sularına karşı dirençlidir.

Buzul aşındırması: Buzul kütleleri hareket ederken donmuş kayaç parçalarını tabanlarında toplar. Bu hareketlenme kayaçlarda aşınmaya sebep olur.

2- Deniz Kıyısı Kayaçları

Deniz kıyılarının gerisinde genellikle yar bulunur. Yarların dibinde ise yukarıdan düşen iri taşlar birikir. Bu taşlar deniz tarafından aşındırılır, parçalanır, kuma ve çakıla dönüşür.

3- Magmatik Kayaçlar

Magmatik kayaçlar yer kabuğu içinde ve üst mantodaki magmanın soğuması ile meydana gelir. Sokulum ve püskürük kayaçlar olmak üzere iki türü vardır. Sokulum kayaçlar yer kabuğu içerisinde, Püskürük kayaçlar ise lav püskürmesi ile yüzeye ulaştığında katılaşır ve kayaç haline dönüşür.

4- Volkanik Taşlar

Volkanik faaliyetler sonucu oluşan kayaçlar piroklastik kayaçlar ve asit (bazik) lavlar olarak iki gruba ayrılır. Piroklastik kayaçlar volkanın ağzından püsküren plastik kıvamlı lavlardan meydana gelir. Bomba gibi fırlayan lav havada katılaşır. Asit lavlar ise daha yoğun ve yapışkan kıvamdadır. Yoğun ve yavaş akan bir yapıda olduğu için volkan yamaçlarını oluşturur. Bazik lavlar ise asit lavlara göre daha akışkandır ve çabuk yayılarak büyük alanları kaplarlar.

5- Çökel Kayaçlar

Kayaçlar aşındığı ve ayrıştığında küçük parçalar ve mineraller haline gelir. Bu malzemeye çökel denir. Bu malzeme çoğunlukla akarsular ile taşınır. Bu küçük parçacıklar zaman içerisinde birleşerek çökel kayaçları oluşturur.

6- Kireç Taşı Mağaraları

Kireç taşı mağaraları asidik yağmur suyunun, çökel kayaçlardan olan kireç taşından, kalsiyum karbonatı çözmesi ile oluşur. Sarkıt ve dikitlerle bezenmiş dev mağaralar bu şekilde oluşur. Bu süreç mağara dışında da oluşabilir. örneğin; Pamukkale travertenleri

7- Başkalaşım Kayaçları

Başkalaşım kayaçları, ısı ve basınç ile başkalaşıma uğrayan çökel yada magmatik kayaçlardır. Bu tür kayaçlar genellikle dağ oluşumu sürecinde oluşur. (Mermer başkalaşıma uğramış kireç taşıdır.)

8- Fosiller

Bir zamanlar yaşamış hayvan yada bitkilerin çok uzun yıllarca kayaç içerisinde korunmasıyla oluşan kalıntılardır fosiller. Genellikle hayvan yada bitkiler öldüğünde çökel içine gömülür, yumuşak kısımlar çürür ve yok olur, sert kısımlar kalır. En bilinen fosil taş kehribar’dır. Fosiller genellikle hayvanların kemik ve kabuklarından, bitkilerin ise yapraklarından yada reçinelerinden meydana gelir. Fosiller milyonlarca yıl önce yaşayan canlılar hakkında bilgi verir.

9- Meteorit

Meteoritler uzaydan gelen kayaçlardır. Göktaşları ise yeryüzüne yok olmadan ulaşabilen meteorlardır. Her yıl 100 gram üzerinde büyüklüğe sahip yaklaşık 19bin göktaşı (meteorit) yeryüzüne düşüyor. Çoğunluğu deniz ve çöllere düştüğünden dolayı yılda birkaç tanesi bulunabiliyor. Atmosfere girdiklerinde içleri soğuk kalsa da yüzeyleri ısınır. Bu sebeple de atmosferde dış yüzeyinde ince siyah bir kabuk oluşur. Antartika’ da bulunan 5 Göktaşının Ay’dan geldiği, 8 Göktaşının ise Mars’ten geldiği belirlenmiştir.

10- Kristaller

Geçmişten günümüze insanoğlunun en çok ilgisini çeken kayaçlardır kristaller. Çok eski çağlarda kuvars kristalinin hiç erimeyen bir buz olduğu düşünülmüş. Kristal iç yapısı düzenli bir katıdır. Aynı mineralin farklı kristal yapıları olabilir. Kristaller genellikle ticari amaçla kullanılır, takı ve mücevher yapımında kullanılır. Değerli taşlar ve yarı değerli taşlar olarak ikiye ayrılır.